΄΄Σαρακουστή΄΄ στη Ν. Βύσσα

Η λαγάνα είναι βασικό έδεσμα της Καθαράς Δευτέρας

΄΄Σαρακουστή΄΄ στη Ν. Βύσσα

α) Ονομασία, γιορτές.

 

          Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ή Σαρακοστή ή ΄΄Σαρακουστή΄΄ όπως τη λένε σε πολλά χωριά της ευρύτερης περιοχής της Ορεστιάδας, είναι μια περίοδος νηστείας και προετοιμασίας για τον ερχομό της Ανάστασης του Χριστού. Το όνομά της το πήρε από τις ΄΄τεσσαρόκοντα ΄΄(=σαράντα) ημέρες που διαρκεί η περίοδος της νηστείας, από την Καθαρά Δευτέρα ως την Κυριακή των Βαΐων.
Ονομάζεται και Μεγάλη, όχι επειδή είναι μεγάλη σε διάρκεια, αλλά γιατί είναι μεγάλα τα γεγονότα για τα οποία προετοιμαζόμαστε, αυτά των Παθών του Χριστού και της Ανάστασής του. Καθιερώθηκε ως νηστεία από τον 4^ο αιώνα.

          Κατά την διάρκεια της ΄΄Σαρακουστής΄΄ απέχουν από τα  ΄΄αρτυμένα΄΄ φαγώσιμα, όπως είναι τα κρέατα, τα γαλακτομικά και τα αυγά.  Επιτρέπονται τα ΄΄σαρακοστιανά΄΄, ελιές, χαλβάς, θαλασσινά, κυρίως οστρακοειδή, όσπρια και γενικά όλα όσα θεωρούνται νηστίσιμα.

           Οι ελιές δε λείπουν από κανένα νηστήσιμο τραπέζι

Σ’ όλες τις ημέρες της Σαρακοστής, σύμφωνα με το τυπικό της Εκκλησίας,  τηρείται αυστηρή νηστεία, χωρίς ακόμα και λάδι, πλην του Σαββάτου και της Κυριακής, οπότε γίνεται ΄΄κατάλυση οίνου και ελαίου΄΄, λύνεται δηλαδή η απαγόρευση της κατανάλωσης κρασιού και λαδιού. Εξαίρεση αποτελεί η γιορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου (25^η Μαρτίου), οπότε επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού, κατά προτίμηση σύμφωνα με τις παραδόσεις,  μπακαλιάρος.

          Καθ’ όλη τη διάρκεια της Σαρακοστής τελείται το ΄΄Μεγάλο Απόδειπνο΄΄ κατά το οποίο ακούγονται διάφοροι κατανυκτικοί ψαλμοί. Στη Ν. Βύσσα τις βραδιές αυτές τις ονόμαζαν ΄΄Καλονυχτιές΄΄ γιατί τελούνταν τη νύχτα και γιατί ήταν καλές, δηλαδή αφιερωμένες στην Ανάσταση του Χριστού.

          Οι Λειτουργίες των Προηγιασμένων τελούνται κάθε Τετάρτη και Παρασκευή. Ονομάζονται προηγιασμένες, γιατί τα ΄΄Άγια΄΄, τα ΄΄Τίμια Δώρα΄΄, έχουν αγιαστεί από την προηγούμενη  Κυριακάτικη Λειτουργία. Τα μεταφέρει ο ιερέας με σκεπασμένη κεφαλή, αργά και κατανυκτικά, από την πλαϊνή πόρτα προς την Ωραία Πύλη και τα εναποθέτει στην Άγια Τράπεζα.

Την εικόνα της Παναγίας τη στολίζουν με λουλούδια.

          Οι Χαιρετισμοί στην Παναγία είναι ο Ακάθιστος Ύμνος, ένας ύμνος που θεωρείται από τα αριστουργήματα της Βυζαντινής υμνογραφίας. Κατά την απόδοση του Ύμνου ακούγεται ο χαιρετισμός ΄΄χαίρε΄΄προς την Παναγία 72 φορές και γι’ αυτό πήραν το όνομά τους. Τελούνται κάθε Παρασκευή, τις πέντε πρώτες εβδομάδες της Μ. Σαρακοστής. Προοίμιο του Ακάθιστου Ύμνου είναι το γνωστό τροπάριο ΄΄Τη Υπερμάχω στρατηγό τα νικητήρια΄΄. Ο Ακάθιστος Ύμνος γράφτηκε ως ευχαριστήριος ύμνος προς την Παναγία που με θαυματουργό τρόπο έσωσε την Κωνσταντινούπολη από την πολιορκία των Αβάρων, το 626.

          Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου ή ΄΄25^η Μαρτίου΄΄ όπως την ξέρει ο κόσμος, είναι διπλή γιορτή, θρησκευτική και εθνική. Γιορτάζεται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, δηλαδή η αναγγελία της χαρμόσυνης είδησης από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ προς την Παναγία ότι θα γεννήσει τον Σωτήρα του κόσμου. Από εθνικής πλευράς είναι η έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων , η έναρξη της Επανάστασης του 21, οπότε οι Έλληνες με το σύνθημα ΄΄Λευτεριά ή Θάνατος΄΄ αγωνίστηκαν ηρωικά και πέτυχαν την απελευθέρωση της πατρίδας από τους Τούρκους κατακτητές.

          Εικόνα βυζαντινή για την ανάσταση του Λαζάρου.

Το Σάββατο του Λαζάρου γιορτάζει η Εκκλησία την ανάσταση του Λαζάρου. Είναι η γιορτή της νίκης της ζωής προς τον θάνατο. Παράλληλα είναι, μαζί με την Κυριακή των Βαΐων, η εισαγωγή στη Μεγάλη Εβδομάδα, στην εβδομάδα των Παθών του Χριστού και της Ανάστασης που θα ακολουθήσει. Λύπη για το θάνατο του Λαζάρου αλλά και χαρά για την ανάστασή του.

β) Η ΄΄Σαρακουστή΄΄ στη Ν. Βύσσα

          Η Σαρακοστή στη Ν. Βύσσα ήταν από τα παλιά χρόνια μια περίοδος αυστηρής νηστείας και προετοιμασίας για τον ερχομό της Μ. Εβδομάδας και της Ανάστασης του Χριστού.

          Την Καθαρά Δευτέρα η νηστεία περιελάμβανε ΄΄φασούλια νερόβραστα΄΄, δηλαδή χωρίς λάδι, ελιές, τουρσί λάχανο, ψωμί ΄΄πιτούδα΄΄, δηλαδή χωρίς προζύμι (άζυμο άρτο). Την πιτούδα αυτήν την έκαμναν στα γρήγορα από ζυμάρι και την έψηναν ή στο ΄΄καπάκι΄΄ (=ένα ημισφαιρικό σκεύος, το οποίο χρησιμοποιούταν σαν τη σημερινή γάστρα) ή επάνω στην σόμπα, που αυτήν την εποχή, λόγω του καιρού, ήταν συνήθως αναμμένη. Είναι η σημερινή λαγάνα, μόνο που τώρα περιέχει μπόλικη μαγιά για να φουσκώσει.

          Στους χαιρετισμούς πήγαιναν κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά, μετά το χτύπημα - κάλεσμα της καμπάνας. Φορώντας τα καλά τους, οι γυναίκες τις φουντωτές φούστες και τα ζιπούνια, οι άντρες ασκεπείς, χωρίς τις τραγιάσκες τους και τα αγοράκια με τα σκαρπίνια τους και τα γιορτινά τους παντελόνια, τα δε κοριτσάκια με τα παπούτσια τους και τις καλές τους φούστες. Η εκκλησιά μύριζε λιβάνι και η ξυλόσομπα πρόσφερε τη ζεστασιά της, καθώς τα βράδια αυτά του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου κάνει αρκετό κρύο. Ο ψάλτης έψαλλε τους εκκλησιαστικούς ύμνους συνεπικουρούμενος  από βοηθούς, που ως επί το πλείστον καταλάμβαναν το αναλόγιο τις μεγάλες γιορτές, Χριστούγεννα, Χαιρετισμοί, Μ. Εβδομάδα, Πάσχα, ενώ τις υπόλοιπες Κυριακές δεν ήταν και πολύ τακτικοί στον εκκλησιασμό.

Ο ιερέας διαβάζει με κατάνυξη τους Χαιρετισμούς.

          Αποκορύφωμα των χαιρετισμών ήταν τα διαβάσματα με κατάνυξη από τον παπά , αλλά και το ψάλσιμο του ΄΄Ασπιλε΄΄ και του ΄΄Και δος ημίν Δέσποτα΄΄ από τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου. Οι δάσκαλοι αναλάμβαναν σε ώρες εκτός διδακτικού ωραρίου την εκμάθηση αυτών των ύμνων. Λυπάμαι του καημένους του δασκάλους, αναλογιζόμενος τον κόπο που κατέβαλαν να μάθουν στα μικρά παιδιά να αποδίδουν αυτούς του ύμνους, χωρίς βέβαια να καταλαβαίνουν και πολλά από τα λεγόμενά τους.  Οι μαθητές ζευγάρια πήγαιναν , ένας μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, αριστερά της Ωραίας Πύλης και ένας μπροστά στην εικόνα του Χριστού, δεξιά της       Ωραίας Πύλης και έψαλλαν τους αντίστοιχους ύμνους. Τα σχόλια των γυναικών ήταν κατά κανόνα παινευτικά και ενθαρρυντικά για τους νεοφώτιστους ψαλτάδες. 

Μαθητική θεατρική παράσταση για την ΄΄25η Μαρτίου΄΄.

          Για την γιορτή της  25^η Μαρτίου , του ΄΄Ευγγελισμού΄΄, επικρατούσε μεγάλη αναστάτωση. Από ημέρες στα σχολεία ετοιμάζονταν πυρετωδώς για ΄΄τους διάλογους΄΄, τη σχολική γιορτή για την επέτειο της εθνικής παλιγγενεσίας. Η  Έκτη τάξη αναλάμβανε κατά κανόνα το θεατρικό έργο, κάποιες τάξεις τα πατριωτικά τραγούδια και όλες οι τάξεις διάφορα ποιήματα, σχετικά με το περιεχόμενο της διπλής γιορτής.

        Το πρωί όλο το σχολείο εκκλησιαζόταν και μετά μετέβαιναν στο Ηρώο των Πεσόντων, όπου οι αρχές,  Πρόεδρος της Κοινότητας, Αστυνόμος, Τ.Ε.Α., ανάπηροι, κ.λ.π. κατέθεταν στεφάνια. Μετά ακολουθούσε παρέλαση ενώπιον των επισήμων, με τις σημαίες των σχολείων και με σημαιοφόρους τους καλύτερους μαθητές να κρατούν με καμάρι τη σημαία. Ο κόσμος συγκεντρωμένος δεξιά και αριστερά του δρόμου χειροκροτούσε τους παρελαύνοντες, σχολεία, ανάπηρους και Τ.Ε.Α.

Ο μαθητής κρατά με καμάρι τη σημαία.

          Με τη λήξη της παρέλασης οι μαθητές , χωρίς να διαλύσουν τις γραμμές τους, οδηγούνταν σε προκαθορισμένο χώρο, όπου γινόταν κυριολεκτικά …χαμός. Αιτία το λουκούμι που κερνούσαν από την Κοινότητα, προς επιβράβευση της προσπάθειας για την παρέλαση. Το λουκούμι καταβροχθιζόταν σε μηδενικό χρόνο και με βουλιμία από τα παιδιά, ενώ με τα κουτιά που άδειαζαν γινόταν πραγματικός πόλεμος στο ποιος θα το αρπάξει, για να γλείψει τη λουκουμόσκονη. Έτσι πολλά παιδιά παρουσίαζαν την όψη…μυλωνά!

Χειροποίητος ΄΄ Λάζαρης΄΄.

          Το Σάββατο του Λαζάρου, πέρα από τον εκκλησιασμό, στα χρόνια πριν από το 1960 γινόταν και ο ΄΄Λάζαρης΄΄.  Κορίτσια, σχολικής ηλικίας κατασκεύαζαν με κουρέλια ένα είδος κούκλας, που παρίστανε το Λάζαρο, τον οποίο ο Χριστός ανέστησε από τους νεκρούς. Κρατώντας το ΄΄Λάζαρη΄΄ όπως τον έλεγαν, γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι, ψάλλοντας και το σχετικό τραγούδι :

«Ήρτει Λάζαρους, ήρταν τα  Βάϊα,

Ήρτει Κυριακή που τρων τα ψάρια,

Σήκου Λάζαρη κι μην κοιμάσει »,..

Με τον τρόπο αυτό, αφενός συμβόλιζαν την ανάσταση του Λαζάρου, τη νίκη της ζωής προς τον θάνατο και αφετέρου την ανάσταση της φύσης με τον ερχομό της άνοιξης. Οι νοικοκυρές πρόσφεραν στα παιδιά αυγά, τα οποία και τα συγκέντρωναν για να τα βάψουν την ΄΄Κόκκινη Πέμπτη΄΄.

Τα παιδιά κάνουν ΄΄Λάζαρη΄΄.

γ) Ασχολίες των παιδιών

κατά τη ΄΄Σαρακουστή΄΄.

          Προετοιμασία γινόταν και από τα παιδιά της σχολικής ηλικίας. Έτσι νήστευαν κι αυτά, λίγο με εξαναγκασμό βεβαίως, αλλά και να ήθελαν να κάνουν ΄΄κατάλυση νηστείας΄΄ δεν το μπορούσαν, λόγω ανέχειας.

          Εκεί όμως που επιδίδονταν με ζήλο ήταν στην προετοιμασία για το γιορτασμό του Πάσχα. Προσπαθούσαν από καιρό να εξοικονομήσουν τα λίγα αλλά απαραίτητα χρήματα για την αγορά των ΄΄πιστολιών΄΄. Ήταν αυτά μικρά μεταλλικά πιστολάκια, τα οποία είχαν μια εσοχή, μέσα στην οποία τοποθετούσαν ένα ΄΄μαντάρ(ι)΄΄. Το ΄΄μαντάρ(ι)΄΄ ήταν ένα συμπαγές υλικό, σαν μικρό φελλό από μπουκάλι, το οποίο στην άκρη του είχε μια μικρή ποσότητα μπαρούτης. Με το πάτημα της σκανδάλης, ένας μυτερός επικρουστήρας χτυπούσε στο μέρος του μπαρουτιού, με αποτέλεσμα να ανάβει και να ακούγεται ένας δυνατός κρότος. Αυτό ήταν και το ποθούμενο αποτέλεσμα, να ακουστεί δυνατά, ενώ δεν εκτοξευόταν κανένα βλήμα και ως εκ τούτου ήταν τελείως ακίνδυνο. Λογικά τα πιστόλια αυτά ήταν να χρησιμοποιηθούν για το βράδυ της Ανάστασης. Παρόλα αυτά, όλο το διάστημα της Σαρακοστής και της Μ. Εβδομάδας, ακούγονταν ΄΄σποραδικά πυρά΄΄ από τους αδημονούντες.

          Θυμάμαι που ως χρήστης ενός τέτοιου πιστολιού, όταν επιχείρησα να σκάσω το ΄΄μαντάρ(ι)΄΄, δεν ακούστηκε κανένας κρότος, δεν έσκασε όπως λέγαμε, κάτι που συνέβαινε συχνά και σε άλλους. Πήρα ένα καρφί και προσπαθούσα να αφαιρέσω το άσκαστο ΄΄μαντάρ(ι)΄΄ για να τοποθετήσω άλλο. Ξαφνικά εκπυρσοκροτεί, ένα κρότος δυνατός ακούγεται, αλλά και το δεξί μου χέρι, μεταξύ του δείκτη και του αντίχειρα , ήταν πληγωμένο και καταματωμένο. Πρόσφερα αμέσως τις πρώτες βοήθειες, όπως ξέραμε όλοι μας. Το σκέπασα με άφθονο χώμα, έτσι που να σταματήσει η αιμορραγία, ενώ για την πληγή, ήξερα ότι θα γιατρευτεί σε μερικές ημέρες.

Κουμπούρα που έμοιαζε με αυτήν των παιδιών.

          Τα παιδιά της εξωσχολική ηλικίας, φρόντιζαν να κατασκευάσουν ένα ΄΄κουμπούρ(ι)΄΄. Έβρισκαν ένα κομμάτι σωλήνα, σαν αυτούς που σήμερα χρησιμοποιούν στην ύδρευση, τον σφράγιζαν από τη μια άκρη, έφτιαχναν μια τρύπα στο σωλήνα, περίπου στο πάχος ενός καρφιού και τον στερέωναν επάνω σε ένα ξύλο, το κοντάκι. Τοποθετούσαν μέσα μπαρούτι, μετά ΄΄παρτσάλια΄΄ (=κουρέλια), τα συμπίεζαν με ένα κομμάτι ξύλο, και όλα ήταν έτοιμα.

          Με ένα σπίρτο αναμμένο πλησίαζαν στην τρύπα, η μπαρούτη έπαιρνε φωτιά και το κουμπούρι εκπυρσοκροτούσε, κάνοντας ένα πολύ δυνατό κρότο. Μόνο που τα κουμπούρια αυτά δεν ήταν εντελώς ακίνδυνα, καθώς με την εκπυρσοκρότηση, πετάγονταν και τα κουρέλια και μπορούσαν να τραυματίσουν κάποιον,  αν βρισκόταν σε κοντινή απόσταση.

          Μ’ αυτές τις κατασκευές τα παιδιά διασκέδαζαν, περιμένοντας με ανυπομονησία τον ερχομό Ανάστασης για να ξεθεώσουν.

ΚΑΛΗ  ΑΝΑΣΤΑΣΗ!

Ο κάθε αναγνώστης μπορεί, αν το επιθυμεί, να αντιγράψει κάτι από το παρόν Ιστολόγιο. Θα μας ικανοποιούσε αν ανέφερε ότι η αντιγραφή έγινε από το ιστολόγιο΄΄ΒΥΣΣΑ-ΟΡΕΣΤΙΑΔΑ-ΠΕΡΙΞ΄΄. Επίσης θα μας βοηθούσε κάθε σχόλιό σας για τη βελτίωση του ιστολογίου.